Ҫулталӑк каялла, 2010 ҫулхи ҫурлан 29-мӗшӗнче Чӑваш ҫӗршывӗнче элтепӗр ылмашӑнчӗ, вӑл вырӑна Николай Фёдоров пушатнӑ хыҫҫӑн Михаил Игнатьев йышӑнчӗ. Ҫак куна палӑртса республикӑра тухса тӑракан массӑллӑ информаци хатӗрӗсенче ятарлӑ калаҫусем, теле- тата радиокӑларӑмсем тухрӗҫ.
Ҫак ҫулталӑка кӗскен палӑртас пулсан ҫӗнӗ Элтепӗр чӑваш чӗлхишӗн самай пысӑк ӳсӗмсем турӗ — тетелте интерактивлӑ кун кӗнеки ӗҫлеме пуҫларӗ (ан тив, вӑл малтанхи уйӑхсенче ҫеҫ шӑв-шав ҫӗклерӗ пулин те пӗлтерӗшӗ пурах — чӑвашла хатӗрленӗ чи малтанхи влаҫ ресурсӗсенчен пӗри шутланӗ); влаҫ органӗсен сайчӗн чӑн-чӑн чӑвашла версийӗ кун ҫути курчӗ.
Чӑваш халӑхӗшӗн тӑрӑшса ӗҫлеме сӑмах панӑ Элтепӗре эпир ҫак паллӑ кун ячӗпе саламлатпӑр, малашне те пӗтӗм вӑя хурса тӑван халӑхшӑн ӗҫлеме, вӑл ӗҫе туса пыма шанчӑклӑ туссемпе пулӑшакансем тупӑнса пырасса шанатпӑр.
Пурнӑҫ кустӑрми пӗрре те пӗр вырӑнта тӑмасть — кусать те кусать малалла. Технологисем те унран юлмасла аталансах пыраҫҫӗ. Windows XP тин ҫеҫ чи анлӑ сарӑлнӑ операци системи пулсаччӗ — халь вӑл вырӑна Windows 7 йышӑнасшӑн тапӑҫланать. Тимӗрӗ те, компьютер ӑш-чикӗ, улшӑнать — хӑватлансах пырать. 64 битлӑ операци системисене усӑ куракансем нумайланса пынӑран чӑвашла ҫырма май паракан сарӑма (раскладкӑна) вӗсем валли хатӗрес ыйту тухса тӑчӗ.
Паянтан пуҫласа унашкал сарӑма Чӑваш чӗлхи комиссийӗн сайтӗнче тупма пулать — ӑна ун валли усӑҫсем (пользовательсем) ыйтнипе ятарласах хатӗрленӗ. Эсир ӑна «Материалсем» пайра курайратӑр.
«Пире кунта килӗшет», — теҫҫӗ «Туслӑх» ача-пӑча лагерӗнче канакансем.
Пушкӑртстанӑн Чӑваш культура пӗрлӗхӗ тата Авӑркас район администрацийӗ тӑрӑшнипе утӑн 11-мӗшӗнче Пишкайӑн ялӗнче ҫиччӗмӗш ҫу ача-пӑчасен «Туслӑх» профильлӗ лингвистика лагерӗ хӑйӗн алӑкне уҫнӑ.
Районти тӗрлӗ ялтан кунта 25 ача канать. Кӗске вӑхӑт хушшинче вӗсем туслашма‚ лагерь пурнӑҫӗн йӗркине хӑнӑхма ӗлкӗреҫҫӗ. Вӑхӑт савӑнӑҫлӑ та кӑсӑк иртет‚ мӗншӗн тесен кашни кун мероприятипе пуян. «Юр кумкки»‚ «Теприне пар»‚ «Манӑн кил — манӑн крепость» вӑйӑсем‚ паллашу каҫӗ‚ ача-пӑча фольклор уявӗ… — ку пуҫламӑшӗ ҫеҫ. Пӗтӗмлетсе каласан‚ ачасен тунсӑхлама вӑхӑт ҫук. Лагерь программинчи мероприятисем‚ тӗпрен илсен‚ тӑван тавралӑхпа‚ чӑваш халӑх историйӗпе‚ йӑла-йӗркепе‚ кӑмӑл-сипетпе‚ культурӑпа тата чӗлхепе ҫыхӑннӑ. Вӗсен хушшине Шурӑ Ту ҫине экскурсие‚ Чӑваш Хурамалӗнчи краеведени музейне кайни‚ халӑх алӗҫ ӑстисемпе‚ А.С. Савельев-Сас ҫыравҫӑпа тӗл пулни‚ Нептун кунӗ‚ чи лайӑх сочиненипе сӑвӑ‚ «Лагерь мисӗ» конкурсӗсене‚ «Чӑваш чӗлхине пӗлетӗр-и?
Сӑмахсарсен сайчӗ ҫӗнелме пуҫларӗ — кӗпи те улшӑнчӗ, тытӑмӗ те. Куҫпа курӑнмасть пулин те — сайт ӑшӗнче самай пысӑк улшӑнусем пулса иртрӗҫ. Ҫӗнӗлӗхсем сайт аталанӑвне хӑвартлатма тивӗҫ — паллӑ ӗнтӗ, вӑхӑт ыйтӑвне тивӗҫтерменни унӑн тӗп ҫитменлӗхӗсенчен пӗри. Чи малтанах сӑмахсарсенчи шырава лайӑхлатмалла — сӑмахсене шалти текстра шырама пӗлни кирлӗ. Унсӑр пуҫне кашни сӑмахӑн тулли ӑнлантарӑвне кӗртни те кирлӗ.
Тӗпрен илсен сӑмахсарсен сайчӗ пӗр 4 ҫул ҫурӑ каялла, 2007 ҫулхи кӑрлач уйӑхӗнче ӗҫлеме тытӑнса. Чи малтанах унта М.И. Скворцов редакциленӗ чӑвашла-вырӑсла словаре кӗртнӗччӗ (сканерланӑскер, чылай йӑнӑшлӑскер пулин те...). Каярахпа ытти сӑмахсарсемпе те пуянланчӗ — хальхи вӑхӑтра унта пурӗ 6 тупма пулать. Нумай пулмасть кӗртни — Э.В. Фоминпа А.М. Иванова хатӗрленӗ «Чӑваш чӗлхин ретроспективлӑ ӑнлантару словарӗ».
Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче паян, ҫӗртмен 17-мӗшӗнче, «Чӑваш ҫырулӑхӗ: иртнипе хальхи» ятпа тӗнчери ӑслӑлӑхпа ӗҫлӗх конференцийӗ иртрӗ. Ӑна Е.И. Рожанский ҫуралнӑранпа 270 ҫул, В.П. Вишневский ҫуралнӑранпа 175 ҫул тата ҫӗнӗ чӑваш ҫырулӑхӗ йӗркеленӗренпе 140 ҫул ҫитнине халалласа хатӗрленӗ.
Конференцие институт дирекорӗ Исаев Юрий Николаевич уҫрӗ. Пленарлӑ ларура (вӑл 10 сехетре пуҫланчӗ) Родионов Виталий Григорьевич (тӗп шухӑшӗ: Вишневскийпе Рожанскийсем пулмасан пирӗн ҫак ҫӗнӗ ҫыруллӑх та пулмӗччӗ, вӗсен тӳпине те шута илмелле), Егоров Николай Иванович тата Мукина Ираида Васильевна доклад каларӗҫ. Николай Иванович хӑйӗн сӑмахӗнче карт ҫырулӑхӗ пирки каласа пачӗ — унӑн тӗсӗсем, аталанӑвӗ, ыйтӑвӗсем.
Чӑваш литературин электронлӑ вулавӑшӗнче паянтан 5 пин ытла хайлав вырнаҫнӑ! Малтанхи ҫитӗнӳ, 4 пинпе танлашни, 7 уйӑх каялла, пӗлтӗрхи чӳк уйӑхӗн пуҫламӑшӗнче пулса иртнӗччӗ. Ҫӗнӗрен кӗртнӗ кӗнекесен илес пулсан ҫаксене асӑнса хӑвармалла: Альбина Мышкинӑн «Атте пилӗ», Виталий Енӗшӗн «Чи пӗчӗк патшалӑхӗ», Денис Гордеевӑн «Хӗрес хывнӑ хӗвелӗ», Ҫемен Элкерӗн «Хӗн-хур айӗнче» сӑвӑлласа ҫырнӑ повеҫӗ, Тихӑн Петӗрккин «Ҫил-тӑвӑлӗпе» «Кушкӑ ачийӗ», Александр Алкан «Хӗҫпе ҫурли», Влас Иванов-Пайменӗн «Кӗперӗ», Георгий Красновӑн «Хӗрлӗ тюльпанӗ», Трубина Мархвин «Хӗллехи каҫсенче» калавсемпе повеҫсен пуххийӗ, Иван Салампекӗн «Пирвайхи юратӑвӗ», Александр Талвирӑн «Пӑва ҫулӗ ҫинче» повеҫӗ тата ыттисем.
«Язык успеха» ют чӗлхесен шкулӗпе Чӑваш Республикин ҫамрӑксен Эсперанто-пӗрлешӗвӗ пулӑшнипе «Хавал» чӑваш обществӑлла организаци кӑҫал та (пӗлтӗрхине шутласан — иккӗмӗш хут ӗнтӗ) ҫуллахи чатӑр уйлӑхне (лагерьне) ирттерет. «Хавал» хальхинче Етӗрне районӗнчи Сӑр шывӗ хӗрринче иртӗ — ку вырӑнта Емельян Пугачёв пӑлхавҫӑ хӑй ҫӑрӗпе куҫнӑ тет. Утӑн 17-мӗшӗнче пуҫланӗ те 24-мӗшӗнче вӗҫленӗ.
Уйлӑхӑн тӗп тӗллевӗ — чӑваш чӗлхине вӗренме пулӑшакан ҫулсерен иртекен тӗлпулусене пуҫарасси, чӑвашла калаҫакансен хушшинче вӑхӑт ирттересси. Ҫавӑн пекех лекцисемпе ҫавра сӗтелсенче чӑваш культурипе, историйӗпе, йӑли-йеркипе тачӑрах паллаштарассине те йӗркелекенсем тӗпе хывнӑ.
Эсир кунта, ҫак уйлӑхра, чӑваш чӗлхине вӗренме, Емельян Пугачёв ҫулӗ тӑрӑх экскурсире пулма, юрӑ юрлама, тӗрлӗрен лекцисем итлеме пултаратӑр. Спорт ӑмӑртӑвӗсем те пулӗҫ. Ку лекцисемпе семинарсене ирттерӗҫ: К(П)ФУ истори факультечӗн доценчӗ Тухватуллин Айрат Халитович (Хусан), чӑваш драматургӗ, ҫыравҫи, тӑлмачӗ Чиндыков Борис Борисович, Чӑваш Республикин халӑх ӳнерҫи Мадуров Федор Иванович, социолингвист тата тӑлмач Эктор Алос и Фонт (Барселона – Шупашкар), публицист тата сӑвӑҫ Станьял Виталий Петровчич, «Вут-шу» кӗрешӳн тренерӗ Романов Алексей Егорович, педагогика ӑслӑлӑхӗсен тухтӑрӗ Иванов Владимир Александрович, тата ыттисем.
Кремльти пресса хӗсмечӗ пӗлтернӗ тӑрӑх Дмитрий Медведьев «Вӗнерӳ ҫинчен» саккуна кӗрмелли улшӑнусене ҫирӗплетнӗ. Вӗсем тӑрах малашне тӑван чӗлхепе тата литературӑпа пӗтӗмешле патшалӑх экзаменне (ППЭ) тытма пулать. 9-мӗш тата 11-мӗш класс хыҫҫӑн суйлама пулать.
Маларах ҫак улшанусене РФ Патшалӑх Думи ҫирӗплетнӗччӗ, Федераци Канашӗ ырланӑччӗ.
Тӑван чӗлхепе экзамена суйласси — шкул ачин ирӗкӗ, вӑл вырӑс чӗлхипе экзамен тытассинчен хӑтармасть. Экзамена мӗнле тытассине вырӑнти влаҫ органӗсем хатӗрлӗҫ. «Новости» хыпар агентстви пӗлтернӗ тӑрӑх, экзамен ППЭ формипе иртмӗ.
Паян, ҫӑвӑн 13-мӗшӗнче, И.Я. Яковлев ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх педагогика университечӗн чӑваш филологи кафедринче Испанирен ятарласа килнӗ Френсис Тайерс (Francis Tyers) хӑй куҫаракан тӑлмач пирки каласа пачӗ, семинар ирттерчӗ. 27 ҫулхи Френсис филологи тата программӑлас енӗпе диплом илнӗ, Аликант университетӗнче (Universitat d’Alacant) вӑй хурать. Апертиума та ҫак аслӑ шкулта хатӗрлеҫҫӗ.
Испани хӑни кӗскен компьютер куҫарӑвӗ епле йӗркеленни пирки каласа пачӗ — вӗсен тӗсӗсем ҫинчен, куҫару ӗҫӗ епле пыни пирки. Чӑваш чӗлхине илес пулсан, Френсис Тайерс шучӗпе чӑвашла-вырӑсла, турккӑлла-чӑвашла, тутарла-чӑвашла, чӑвашла-тутарла куҫарма пӗлни пӗлтерӗшлӗ. Тӑлмача хӑйне хатӗрлесси ун шучӗпе пӗрре те йывӑр мар, куҫару йӗркине програмҫӑ ӑсталӑхне алла илменнисем те кӗртме пултараҫҫӗ. Правилӑсене епле хатӗрлессине кӑтарма аудиторинчи хӑма ҫинче пӗр пӗчӗк предложение те тишкерсе тухрӗҫ: «Эпир сире курма питӗ хавас!»
Семинар тепре те пулӗ, эрнерен Испани хӑни пирӗн хулана тата та килсе каясшӑн.
Эрнекун, ҫӑвӑн 13-мӗшӗнче, 12 сехетпе 15 сехет хушшинче Чӑваш патшалӑх педагогика университетӗнче Apertium проект ертӳҫисенче пӗри, Френсис Тайерс (Francis Tyers) семинар ирттерӗ — чӑвашларан хӑй куҫаракан тӑлмача епле майпа йӗркелесси пирки каласа парӗ. Пирӗн хулана вӑл Эктор Алос и Фонт социолингвист (вӑл университетра вӗрентет) ятарласа чӗннипе килет. Семинара ҫавӑн пекех йӗркелеме «Хавал» чӑваш халӑх пӗрлешӗвӗ те хутшӑнать.
Apertium — Linux операци системипе ӗҫлекен программа. Ӑна Испанипе Каталони правительствисем пулӑшнипе Аликант университетӗнче (Universitat d’Alacant) хатӗрлеҫҫӗ. Ирӗклӗ, GNU GPL лицензипе сарӑлать. Апертиума усӑ курса хальхи вӑхӑтра Испанинчи роман чӗлхисенчен (испан, каталон, галиси), ҫавӑн пекех акӑлчан, португал, француз, окситан, румын тата эсперанто чӗлхисенчен куҫарма пулать.
+22.3 °C